Climántica, proyecto de educación ambiental

Xa se pode ver en Climántica TV o vídeo da conferencia que clausurou, o venres o 29 de xaneiro de 2016, o mes do cambio climático no Parque Nacional de Illas Atlánticas. Esta conferencia, impartida por Francisco Sóñora, autor e director de Climántica, centrouse en contidos científicos seleccionados entre os recollidos nos libros didácticos do proxecto. A selección e secuenciación dos contidos fíxose co obxectivo de trasladar unha visión actual do cambio climático partindo dende as relación das evolucións biolóxica e tecnolóxica da nosa especie con cambios no clima, para situar nese marco os impactos do cambio climático contemporáneo, e rematando co apunte de escenarios para a mitigación do cambio climático.

Todos os contidos expostos na conferencia quedaron organizados en nestes catro bloques:

1. Barreiras e camiños derivados dos cambios climáticos que conduciron o proceso evolutivo da nosa especie
2. As nosas relacións coa natureza dende a última glaciación ata a actualidade e as súas relacións co cambio climático
3. Impactos  do cambio climático a nivel global e de Galicia
4. Posibles respostas para a mitigación do cambio climático.

Neste vídeo recóllese a conferencia titulada “Unha ollada á Galicia dende a Economía Aplicada” impartido polo catedrático de Economía Aplicada da Universidade de A Coruña e ex-presidente da Xunta de Galicia, Fernando González Laxe no acto de clausura do intercambio Galicia-Canarias do curso pasado.

Na edición deste curso está previsto que participe de novo, pero esta vez co tema “Galicia e Canarias entre portos no mundo global en cambio climático”, aportando así un dos ámbitos nos que máis se especializou xa dende a súa tese doutoral, e que desenvolveu retos de xestión tan relevantes como a presidencia de Puertos del Estado. Esta intervención irá coordinada no marco simposio con outra do ámbito da Ecoloxía mariña relativa ao cambio climático, que aportará o catedrático de Ecoloxía da Universidade de Vigo e director do Campus do Mar, Emilio Fernández.

A universidade de Santiago estará presente tamén no programa coa participación do seu catedrático de Medicina Legal, e director da Fundación Galega de Medicina Xenómica e do Centro Nacional del Genotipado, Ángel Carracedo que tamén participó na edición do curso pasado, e que a súa participación na deste curso permitirá introducir reflexións sobre as relacións entre la xenómica e o ambiente.

O intercambio deste ano xa ten o programa de Canarias pechado e que coincide co do curso pasado unicamente na visita ao ITER, aínda que as actividades relativas á relevancia das enerxías renovables son todas diferentes (Gymcana sobre renovables, actividades de cálculo de pegada de C na vivenda bioclimática e análise de calidade de auga e aire en INVOLCAN). Os  itinerarios previstos para este curso céntranse en aspectos xeomorfolóxicos volcánicos e as implicacións ecolóxicas (Reserva Natural especial Montaña Roja en Granadilla de Abona, xeomorfoloxía en Garachico). As actividades no Teide desta edición desenvolveranse dende o Centro de Visitantes Telesforo Bravo do Parque Nacional do Teide. Outra novidade da edición deste curso son as  actividades de mergullo en Adeje no marco do proxecto Océano Sostenible. Todas as actividades e vivencias terán un análise climático dende as particularidades deste dominio climático para establecer comparacións con Galicia.

En relación a Galicia só están seleccionadas as temáticas representadas pola participación destes tres catedráticos das tres universidades galegas. Os proxectos escolares e o programa concretaranse nos próximos días nunha reunión de traballo da comisión docente dos centros dos 5 concellos implicados no intercambio: o IES Virxe  do Mar de Noia, o IES Rosalía de Castro de Santiago, o IES Praia Barraña de Boiro, o IES Poeta Añón de Outes e o CPI Dos Dices de Rois.

Do 3 ao 7 de setembro de 2015 celebrouse en Segovia o campus xuvenil internacional CLMNTK15 do proxecto Climántica e o seu seminario docente no que participaron centros educativos de Galicia, de Castela León, de Canarias, de México, de Portugal, e de Polonia. O obxectivo destes dous eventos coordinados e relacionados consistiu en buscar formas de relacionar os proxectos educativos escolares para formar unha rede educativa capaz de innovar na dirección de buscar respostas educativas ao cambio climático.


Todas estas actividades, agás a presentación de proxectos, desenvolvéronse no Centro Nacional de Educación Ambiental (CENEAM) do 3 ao 7 de setembro. Tanto o campus coma o seminario docente orientáronse a conseguir responder con eficacia ao cambio climático. Para conseguilo considerouse que era necesario ter unha visión comparativa dos aqueles modelos de dominios climáticos claramente diferenciados como son os de México D. F., Segovia, Tenerife, Galicia interior e costeira, Portugal oceánico e interior e Polonia interior.

As actividades do campus xuvenil internacional desenvolvéronse en dúas modalidades de proxectos, nos que están implicados a totalidade dos alumnos participantes. Estes alumnos que participan fano como premio á excelencia dos seus produtos de sensibilización que presentaron ao campus xuvenil internacional CLMNTK no que participaron centros de alumnos de Europa e América. Os seus profesores implicados no seminario docente de investigación foron seleccionados pola calidade dos seus traballos.


Para desenvolver estas iniciativas formouse un consorcio formado polo equipo Climántica, o CENEAM, a unidade de Investigación sobre Cultura Científica do Centro de Investigacións Enerxéticas, MedioAambientales e Teconológicas (CIEMAT) e a AEPCT. Esta asociación fixo posible a celebración da cuarta edición dun encontro internacional que tivo a súa primeira experiencia en 2012 en Sada, continuou en Ribadeo en 2013 e en Vigo en 2014.

As organizacións do consorcio achegaron os seus expertos máis relacionados cos contidos implicados na iniciativa. Sumáronse ademais autoridades académicas de universidades como é o caso do Dr. Juan Ignacio Pozo, da Universidade Autónoma de Madrid. Este catedrático de máxima relevancia en España no ámbito da Psicoloxía Básica, dedicou a mañá do luns 7 de setembro á análise das sinerxías entre os proxectos escolares implicados no campus para desenvolver intercambios e conexións ao longo do curso 2015-2016.

O primeiro día, unha xornada de recepción, presentacións, inauguración e formulación metodolóxica A/V do campus


O acto de inauguración correu a cargo dos directores do CENEAM e do proxecto Climántica. O director do CENEAM, Javier Pantoja deu a benvida e puxo a disposición deste reto educativo fronte ao cambio climático a todo o persoal, medios materiais e tecnolóxicos. O director do proxecto Climántica destacou a relevancia que ten para o proxecto dispoñer da totalidade das instalacións educativas para os dous eventos, transmitindo o compromiso do equipo de 12 profesionais que mobilizou dende Galicia por aproveitar a oportunidade, agradecendo ao CENEAM este apoio. Tamén estendeu os agradecementos ás dúas institucións e fundacións implicadas e aos tres concellos implicados: Segovia, La Granja de San Ildefonso e Noia.

Tras a inauguración do Campus estudantes e docentes acudiron a dúas charlas sobre edición de vídeo e técnica stop motion, impartidas por David Vicente e Javier Santiago.

O obxectivo destas dúas charlas é ofrecer aos rapaces as primeiras ferramentas e consellos para empezar a deseñar os proxectos audiovisuais que elaborarán durante o Campus. "Antes de poñerse a gravar, hai que ter claro o guión, os recursos dos que podedes dispoñer e o plan de rodaxe", aconselloulles David Vicente.


O traballo do primeiro día centrouse na formación dos grupos de traballos para os proxectos e dos talleres nocturnos. O primeiro día finalizou cunha cea e un festival das nacionalidades, nas que os alumnos tiveron ocasión de mostrar aos demais a gastronomía, cultura e medio do seu lugar de orixe.

O segundo día, o arranque dos proxectos

No segundo día os alumnos do campus asistiron a un taller impartido polo xornalista xefe de produto do portal de divulgación científica Materia. Neste taller abordáronse as competencias clave para a iniciación ao periodismo científico. A esta actividade tamén asistiron os docentes.


A seguinte actividade do segundo día consistiu nunha charla demostración sobre a apicultura, as súas vantaxes ambientais e impactos. A continuación os alumnos entrevistaron cidadáns da cidade de Segovia para coñecer a súa percepción sobre o cambio climático e poder así obter datos para os seus proxectos audiovisuais.

Tanto a actividade de apicultura coma a das entrevistas de Segovia non tiveron un seguimento por parte dos docentes, porque durante este tempo asistiron ao simposio do seminario docente impartido polo grupo de investigación de Cultura Científica do CIEMAT.

Pola tarde os alumnos e docentes realizaron un itinerario urbano guiado por Alfonso Reguera, Concelleiro de Urbanismo, Economía e Facenda do Concello de Segovia, quen tamén estivo acompañado e apoiado nas súas explicacións polo Concelleiro de Medio, Jesús García Ramos. As súas explicacións centráronse principalmente en explicar a ocupación integral do territorio dende a Idade Media á actualidade.


Durante este itinerario analizáronse a forma en como se abordou a ocupación da cidade para facer fronte ás nevadas do inverno e á calor do verán: rúas estreitas, ventás pequenas, muros grosos, teitos inclinados e con tellas como os de Galicia pero só con capas en forma de canle para facilitar o deslizamento do xeo. Tamén destacaron a pouca frecuencia de nevadas fronte ao que acontecía hai cincuenta anos, cando os nenos esquiaban polas rúas da cidade.


De regreso ao CENEAM os profesores asistiron a unha charla coloquio relativa á dimensión transversal ambiental da historia impartida polo profesor do colexio Madrid de México D.F., Ernesto Rico e os alumnos iniciaron o traballo nos proxectos, que ocuparán o traballo colaborador dos próximos tres días. Durante este tempo os alumnos desenvolverán proxectos que conducirán a dous tipos de produtos de comunicación e sensibilización sobre o cambio climático: 4 vídeos e un musical.

Ao regresar a media tarde ao CENEAM, os alumnos analizaron as súas primeiras imaxes destinadas a desenvolver o proxecto e desenvolveron un turbillón de ideas para consensuar o argumento do vídeo inspirado e orientado polo lema "Observamos o ámbito urbano de Segovia e o ámbito natural da Serra do Guadarrama, comparámolos, sobre a base do clima e os seus cambios actuais, cos ámbitos urbanos e naturais de todos os países dos que procedemos os compoñentes do grupo de traballo, e coas conclusións da comparación, facemos propostas para responder ao cambio climático".

Cada equipo de proxectos orientados á edición de vídeos formouse o día anterior con 7 alumnos, con polo menos un alumno de cada país participante e daquelas comunidades autónomas con máis diferenzas nos seus dominios climáticos. Os grupos de traballo tamén foron diversos en canto a idade e a talentos en competencias de comunicación

Esta foi a primeira vez que o encontro se realizou nunha zona de interior peninsular, sen unha temática vinculada coa conservación oceánica, o que permitirá abordar novos enfoques e analizar as problemáticas ambientais da zona de Valsaín, La Granja, Segovia e a Serra de Guadarrama, unha zona xeográfica que pola súa latitude, presenta moitas evidencias de cambio climático. Estas observacións in situ comparáronas cos lugares de orixe dos participantes. Esa comparación abordouse con imaxes, polo que as memorias das cámaras foron os cadernos de traballo destes alumnos.

Ese mesmo día pola tarde noite abordouse tamén o outro produto, que foi o musical "Resposta musical de Gaia ao cambio climático". Este musical cuxa letra e música creouse antes de chegar ao campus, e a repartición de personaxes realizouse na seguinte quincena de xullo. Previo ao inicio do campus xa se dedicara a xornada do luns 31 de agosto a realizar un ensaio musical previo antes do inicio do campus, e implicou 5 galegos dos 10 músicos que formaron a banda. Este musical presentouse no acto de clausura do campus celebrado no Teatro Paladio de Segovia xunto cos vídeos realizados durante o proxecto.

Durante da noite do segundo día iniciáronse os talleres simultáneos, que se prolongarían durante o resto das noites. Os alumnos situáronse en 7 talleres, cada un relacionado con cada unha das competencias clave implicadas nos proxectos audiovisuais e do musical: 1) Edición de vídeo, 2) Comunicación, 3) Artes plásticas, 4) Fotografía, 5) Foro audiovisual, 6) Teatro-danza, 7) Música.

A segunda xornada finalizou coa actividade lúdica do concurso "Esta canción sóame", no que a banda do musical interpretou cancións que o público tiña que identificar. Formouse un xurado docente para elixir os catro alumnos con máis acertos.

O terceiro día, unha xornada para a reflexión sobre o cambio climático

Esta xornada dedicada á comunicación sobre o cambio climático iniciouse cunha charla coloquio do director da Área de Educación do CENEAM, Francisco Heras, que titulou "Percepción social do cambio climático e barreiras". Nesta charla abordou os datos científicos máis relevantes relativos ao cambio climático e as barreiras que existen para que a sociedade os asimile


A continuación realizaron dous talleres en paralelo, rotando todos os alumnos e docentes por cada un deses talleres. Un deses talleres, impartidos polo técnico da Área de Educación do CENEAM, Julio Rodríguez, consistiu en calcular a cantidade de CO2 que emite unha familia utilizando para iso unha calculadora de emisións. O outro foi impartido por Francisco Heras, e titulado "Coma se o cambio climático interesase" consistiu en analizar anuncios de TV e de medios escritos con mensaxes relacionadas co cambio climático, para concluír se os anuncios son ecolóxicos ou se en realidade o seu obxectivo era vender.


Durante a maior parte da mañá estivo presente a TV de Castela e León entrevistando representantes do proxecto Climántica, a alumnos de todos os países e recollendo información da conferencia coloquio e dos talleres co obxectivo de realizar unha reportaxe sobre o campus xuvenil internacional e o seu seminario docente de investigación acción. Este mesmo día tamén tivo repercusión na prensa local a través do diario El Adelantado que xa tiña cuberto os eventos o día anterior e o 26 de agosto.


Pola tarde continuouse afondando na temática de publicidade que se abriu pola mañá, neste caso coa intervención de , Conselleiro Miguel Ángel Torres delegado de The Blend, quen abordou estratexias publicitarias para a venda ou para a redución de emisións, comparando unha campaña recente que desenvolveu para reducir o consumo enerxético con outras cuxo obxectivo era aumentar vendas dun produto. Durante a súa intervención explicou diferentes enfoques da linguaxe publicitaria dende un punto de vista do estímulo do espírito crítico dos asistentes.


O cuarto día: itinerarios pola Serra de Guadarrama e a Granxa deSan Ildefonso

A mañá do 6 de setembro realizouse un itinerario didáctico pola Serra do Guadarrama guiada por Francisco Heras, Coordinador da Área de Educación-Cooperación do CENEAM

O percorrido iniciouse dende Porto de Coutos, seguindo a senda da fonte dos Paxaros, pola ladeira do val do regato do inferno. No primeiro tramo, á altura da fonte observouse o proceso de reforestación da antiga estación de esquí de Valcotos, que se pechou porque xa non hai neve como antes. Segundo os datos do Observatorio do Porto de Navacerrada, situado a 1880 metros de altitude e cun rexistros case continuos dende 1945, os días de xeada diminuíron nun 24%, os días de neve nun 25%, as precipitacións anuais en 18% e a temperatura media aumentou en1,7ºC.


A segunda parada realizouse no límite dos piñeirais, despois de atravesado este bosque natural durante un bo tramo de ascenso. Este límite de distribución vén marcado porque o Pinus sylvestris encóntrase a unha altitude de 1.800 metros. Por iso a partir desta altitude desaparecen os piñeiros e implántase a matogueira entre o que destaca o piorno.


A segunda parada realizouse á altura de 2.100 metros, na xistra da Fonte dos Paxaros. Aquí observouse os ecosistemas de alta montaña máis vulnerables ao cambio climático, porque este lugar estaba recoñecido como un dos lugares mellor dotados para a acumulación e persistencia da neve na Serra de Guadarrama, así como para a súa explotación. Neste momento esta acumulación está a experimentar un retroceso evidente, o que está a provocar un aumento das matogueiras densas (o piorno sobe de altitude na súa distribución) coa conseguinte diminución de xistras, pasteiros e matogueiras abertas. Tamén se observa o claro e evidente avance do piñeiro silvestre.


O itinerario de ascenso finalizou na corda Carpetana. Alí observouse a predominancia de pasteiros de alta montaña, pero tamén se visualizou o ascenso do piorno e mesmo dalgúns exemplares de Pinus sylvestris ata estas altitudes, o que representa unha clara evidencia do quentamento global. Aproveitouse para analizar e fotografar a paisaxe que se divisa, tanto a nivel de observación de Peñalara no conxunto da Serra deGuadarrama que se divisa, como a visualización da meseta.


Unha vez finalizado o descenso ao Porto de Coutos, os alumnos tomaron os seus pícnics para repoñer enerxías do esforzo que supuxo, en especial para os que viven a nivel do mar, realizar un ascenso a unha altitude de 2.200 metros.


Xa de regreso a Valsaín, realizouse unha parada na Granxa de San Ildefonso onde os alumnos se dividiron en pequenos grupos acompañados cada un de profesores ou monitores, para realizar un itinerario polos xardíns do Pazo e para visitar a cidade.


O quinto día, unha xornada de presentación do musical e dos proxectos A/V

O quinto día dedicouse aos ensaios finais e presentación do musical e dos vídeos producidos nos proxectos do campus. Isto tivo lugar no teatro da Asociación Paladio Arte, unha asociación sen ánimo de lucro que traballa pola integración social e laboral de persoas en exclusión social, principalmente con persoas con minusvalidez física, psíquica e sensorial a través dun medio tan eficaz como o teatro.


O acto comezou coa representación do musical "Resposta musical de Gaia fronte ao cambio climático". Trátase de musical sinxelo que intenta transmitir unha serie de valores e mensaxes sobre o medio nunha clave claramente de humor. Toma como fío condutor unha historia que coñecen ben os mozos, as historias de super heroes. As mensaxes que se lanzan son varios, entre os que destacan:

• O progreso e a ambición humana como desencadeante da maioría das accións que levaron ao planeta á situación de abandono e precariedade na que se encontra hoxe en día. Está presente sobre todo no personaxe de Lama McMugres e en todas aquelas imaxes que se proxectan na primeira metade do musical.

• Os problemas dos sistemas terrestres e os seus mecanismos de autolimpeza para soportar os continuos ataques que sofren día a día e a súa debilidade cada vez máis patente. Está presente no personaxe de Gaia (o espírito gardián do planeta, aquela que vela polo seu benestar e o seu correcto funcionamento), representación do planeta e a súa dor.

• A necesidade dunha resposta baseada no desenvolvemento sostible ante os problemas ambientais e o conflito medio-progreso. Presente no personaxe de Flora Faunez e varios dos diálogos que teñen lugar na súa presenza.

• O cambio que debe dar a sociedade ante a súa actuación para co medio, dende un enfoque egoísta e de despreocupación cara a outro de sensibilización e conciencia ambiental. Esta mensaxe está nos personaxes de Enigma e Brea e a súa conversión do bando de Lama McMugres ao de Gaia e os seus elementos.

• Non é necesario ser un super heroe ou ter super poderes para cambiar as cousas. Que realmente calquera persoa da pé cun mínimo de educación ambiental e ganas de axudar pode coidar o medio mediante un número de pequenas cousas e cambios de actitude.

Os personaxes superheroes (Gaia, Terra, Aqua, Aero, Piro e Flora Faunez) e os antagonistas (Lama Mc Mugres, Brea e Enigma) son intepretados polos alumnos participantes no campus que se mostrou con vocación e formación teatral. As súas cancións e bailes estarán conducidos pola música que interpreta unha banda musical formada polos mozos premiados que completaron estudos de conservatorio ou están a punto de facelo.

Os docentes dos alumnos reflexionaron sobre as novas formas de ensinar e de aprender que demanda o reto do cambio climático

Os docentes participaron en todas as actividades do primeiro, do terceiro e do cuarto día, pero parte das actividades da mañá do segundo día e parte das do quinto día desenvolvéronse separadas dos escenarios de observación sistemática dos alumnos, para poder realizar unha análise detallada das metodoloxías docentes.

O segundo día ás 10:30, no momento que os alumnos pasaron á actividade sobre a apicultura e o cambio climático, os profesores fóronse a unha aula seminario para asistir a un simposio organizado polo equipo de Cultura Científica do CIEMAT, coordinado polo doutor en bioloxía Emilio Muñoz, responsable do grupo, quen tamén foi director xeral de Ciencia e director do CSIC. Este científico abordou a temática Potencialidades da I+D+i para o estímulo do espírito emprendedor no ámbito científico fronte ao cambio climático.


A primeira investigadora deste equipo en intervir foi a psicóloga social Ana Muñoz, coa temática titulada "Análise dos datos de enquisas de opinión na busca de relacións entre a cultura científica e a conciencia ambiental".

A continuación interveu a doutora en ciencias da información, Emilia Lopera coa temática titulada "O discurso xornalístico do cambio climático" na prensa española: claves da cobertura informativa"


A seguinte intervención foi a da doutora en Economía María Cornejo, quen disertou sobre a Economía sostible e as súas relacións coas innovacións ecolóxicas.


Na tarde do segundo día os docentes tiveron outra actividade exclusiva do seminario docente, que impartiu Ernesto Rico, profesor de Historia do Colexio Madrid, que impartiu a charla "Relación dos maias e os teotihuacanos co medio e procesos de colapsos ambientais en Mesoamérica antiga". Nesa charla abordou as crises dos teotihuacanos e maias pola sobre explotación de madeira e de auga, sobre todo en épocas de super poboación e de seca. Os docentes analizaron e valoraron o potencial transversal desta análise histórica.


A última actividade exclusiva do seminario docente desenvolveuse o último día pola mañá, mentres os alumnos ensaiaban a presentación dos produtos obtidos nos proxectos que desenvolveron. Tratouse dunha charla - coloquio e foi impartido por Juan Ignacio Pozo, catedrático de Psicoloxía Básica da Universidade Autónoma de Madrid. Durante esta intervención que titulo "Por que é tan difícil cambiar as formas de comportarse comparéceas? O caso da conduta ambiental".


Durante a súa intervención abriu un coloquio intenso con todos os docentes para consensuar novas formas de aprender e ensinar para responder ao cambio climático, que partiu do postulado de que no ensino - aprendizaxe para obter respostas ao cambio climático non abonda conseguir que as persoas adquiran coñecementos, senón que cambien de comportamentos. A isto hai que sumarlle as dificultades de que se trate dun cambio global, deslocalizado e des contextualizado.

Entre as conclusións para mellorar a eficacia das respostas educativas que se obtiveron neste seminario docente de investigación - acción destacan:

1. Hai que poñer máis atención nas ensinanzas das ciencias ás características do coñecemento científico,
2. Débese ter presente que, aínda que o ensino do efecto invernadoiro é clave, trátase dun contido didáctico complexo,
3. Incorporar máis espírito crítico e debate social ao ensino do cambio climático,
4. Aproveitar a oportunidade que ofrece o 5º informe do IPCC ao hibridar as ciencias experimentais coas ciencias sociais, utilizando transferindo este principio metodolóxico ao ensino das ciencias,
5. Reinventar o sentido da interdisciplinar ampliando a súa acepción clásica de atravesar disciplinas, para estendelo ao proceso de atravesar paredes dos centros educativos cara á sociedade, de superar fronteiras e as barreiras entre o local e o global,
6. Urxe cambiar as metodoloxías, porque os profesores teñen difícil producir cambios no sistema educativo, pero se teñen nas súas mans incorporar cambios inmediatos de metodoloxías,
7. Ter presente que o sistema socio- político - económico busca de forma implícita que os alumnos se crean o que din os docentes, sen que se formulen a posibilidade de argumentar sobre o que os docentes lle transmiten nas clases, polo que estas novas formas de aprender e ensinar que esixe o cambio climático debe ter presente superar este tipo de inercias,
8. Débese fuxir do fatalismo e do catastrofismo.
9. Debemos problematizar as situacións cotiás tendo en conta que só nos facemos preguntas cando fracasamos
10. É necesario inquietar e romper as inercias
11. Deben conseguirse cambios de conduta coa aprendizaxe que sexan duradeiros e transferibles
12. É necesario dar un saber facer
13. Son necesarias destrezas para adaptarse a un mundo cambiantes
14. Deben priorizarse as aprendizaxes experienciales
15. Débese aplicar o principio de disonancia cognitiva para que as persoas encontren as súas contradicións entre o que fan e o que din
16. Hai que apoiarse na diversidade, a creación en equipo e nas emocións.

Con estas 16 conclusións obtidas do debate do conxunto dos docentes implicados no campus, quedou reforzada a aposta polo reto musical do campus, porque o coñecemento da música permite expresar emocións e nun musical conflúen as maioría das competencias artísticas.


Tamén se valorou a liña de desenvolver os proxectos audiovisuais que permitan integrar de forma comparativa imaxes de ámbitos climáticos claramente diferentes. Coas conclusións da análise comparativa destas imaxes, e toda a información achegada polas conferencias, seminarios, talleres, itinerarios didácticos e entrevistas, nos cinco días do Campus, lográronse desenvolver proxecto audiovisuais que reflictan estes problemas ambientais, concienciando sobre a necesidade de palialos e ofreza solucións ao cambio climático.


A metodoloxía de intenso traballo en equipos diversos en canto a dominios climáticos climáticos e procedencias culturais ben diferenciadas, en canto a idade e en canto a competencias clave nas que destacaron os alumnos, tendo que facer fronte a retos creativos, considerouse que era unha liña segura para avanzar. Nese sentido visualizáronse interesantes posibilidades de intercambios virtuais e presenciais. Para avanzar no fortalecemento desta rede docente no reto de responder ao cambio climático, considerouse interesante ampliar a duración deste formato de campus xuvenil internacional e o seu seminario docente de investigación - acción

En conclusión, unha nova edición dos Campus Xuvenís Internacionais de Climántica co que se seguirá afondando no cambio climático, os seus efectos, a súa abordaxe dende o sistema educativo e as posibilidades da Educación Ambiental escolar para sensibilizar a poboación na dirección da busca de vías de mitigación. Pero nesta edición conseguiuse ademais aumentar a súa dimensión, utilidade e internacionalidade asociándose con organismos referentes en España como é o Centro Nacional de Educación Ambiental (CENEAM). Tamén se conseguiu avanzar de forma significativa ao conseguir coordinar e integrar a formación docente - discente mediante procesos de investigación - acción destinados a buscar novas respostas educativas ao cambio climático. Estes avances, xunto coa contextualización nun dos lugares nos que se fixo máis evidente o cambio climático, motivou o equipo Climántica a desprazar a Segovia un conxunto de 12 membros do equipo formado por monitores, educadores e técnicos de imaxe e son.

Xa está publicado en Climántica TV o vídeo da conferencia xuvenil internacional de Oeiras na que Climántica colaborou e enviou unha delegación de 12 alumnos. O vídeo recolle momentos lúdicos e de convivencia dos alumnos dos 25 países, e recolle tamén a presentación do proxecto da delegación de Climántica.

Está publicado en Climántica TV o vídeo da exposición da catedrática de zooloxía da Universidade de Vigo e responsable de Captación de talento do Campus do Mar, Elsa Vázquez. Esta intervención titulada Efectos do cambio climático sobre o marisqueo formou parte do simposio científico Respostas Cientificas del Campus do Mar, no marco da celebración por parte do proxecto Climántica del Día Mundial do Medio 2015, que tivo lugar no Museo do Mar de Noia, dedicado ás Respostas da Ciencia e a Educación ao Cambio Climático.

A Dra. Vázquez situou os impactos do cambio climático sobre o plancto a nivel global para trasladar a continuación a súa disertación no contexto do Atlántico Oeste, en concreto ás rías galegas, para abordar a temática que defendeu neste simposio. Unha vez localizada no ámbito do marisqueo nas rías, referiuse aos efectos que xa se están a evidenciar no marisqueo como consecuencia das previsións para o ámbito das rías. Neste sentido referiuse ao aumento das ondas de calor, tanto en intensidade coma en duración, mesmo en épocas non estivais. Tamén se referiu ao aumento de precipitacións que se desenvolven en poucos días e con moita intensidade, para dar logo paso a períodos de seca.

Sobre a base deste aumento de ondas de calor e de baixadas de salinidade como consecuencia das precipitacións, xustificou unha parte importante dos problemas de crecemento e de reprodución. Neste sentido sinalou que os recursos do marisqueo son sedentarios, e non poden moverse como o fan os peixes, o que leva a que os efectos do cambio climático determinen mortalidades masivas.

Comparou a recuperación masiva de ameixas e de berberechos despois de mortalidades por riadas, mostrando coa comparación de gráficas de produción que a recuperación despois das riadas do é máis favorable para a poboación de berberechos que para a das ameixas.

Referiuse a que a pesar desta boa taxa de recuperación do berberecho, este recurso marisqueiro se encontra en niveis baixos de produción dende o 2011 nas rías baixas. Eses niveis baixos xustificounos pola aparición do protozoo Martelia cochillia que invade todas as células do tubo dixestivo, bloqueando a nutrición da especie. No contexto concreto no que se desenvolveu a charla, referiuse a que esta especie afortunadamente non entrou na Ría de Noia - Muros, posiblemente pola baixa temperatura das augas, algo que pode cambiar no marco das previsións de impactos do cambio climático na rexión.

Para a súa exposición apoiouse en datos das súas investigacións aos que se referiu durante a charla, fundamentando a metodoloxía, os instrumentos de recollida de datos e os resultados. Así, mediante unha interesante exposición, logrou evidenciar dunha forma moi intuitiva e clara a relevancia que xa está a ter o cambio climático sobre o marisqueo. Tamén fundamentou escenarios futuros preocupantes que poden levar á desaparición ou diminución preocupante de recursos marisqueiros con importantes impactos económicos e ecolóxicos.

Está publicado en Climántica TV o vídeo do acto de presentación do Día Mundial do Medio Ambiente. Tratouse dun acto no que se enmarcou a xornada e no que os dous delegados que representaron a Galicia na Conferencia Europea Let´s take care of the planet leeron a carta das responsabilidades ás autoridades locais, académicas, e aos representantes das organización sociais vinculadas ao acto académico que se desenvolveu no Museo do Mar de Noia. Dese xeito cumpriuse o compromiso acollido polo proxecto Climántica coa participación nesa conferencia europea de facer retornar os compromisos acadados polos mozos europeos.

Para facer esta lectura e entrega da carta de responsabilidades, elixiuse o Día Mundial do Medio Ambiente para poñer de relevo a complexidade do reto abordado por miles de xóvenes da maioría dos países europeos, dos que o proxecto Climántica implicou a 49 que participaron cos seus proxectos no proceso de selección dos dous delegados galegos.

Dous científicos da Universidade de Vigo e catorce alumnos dos dous institutos de Noia están a preparar unha xornada para comunicar á sociedade, dende o marco de Climántica, respostas claras, firmes e comprometidas fronte ao cambio climático con motivo da celebración do Día Mundial do Medio Ambiente.

Os dous institutos de Noia, IES Virxe do Mar e IES Campo de San Alberto,  uníronse no marco do proxecto Climántica para celebrar o Día Mundial do Medio Ambiente recapitulando e transferindo á sociedade o coñecemento científico, vivencial e emocional que acadaron na súa participación en iniciativas internacionais durante o curso 2014-2015.

Estas experiencias internacionais consistiron no proceso da participación na conferencia xuvenil europea Let´s take care of the planet celebrada no Comité das Rexións de Bruxelas do 19 ao 23 de maio e na próxima participación na conferencia e na conferencia internacional sobre a sostibilidade dos océanos, que se celebrará en Lisboa do 28 de xuño ao 4 de xullo.  Neste reto contaron coa promoción do Concello de Noia, coa acollida e apoio para a celebración do evento por parte do Museo do Mar e co coñecemento do campus de excelencia internacional Campus do Mar.

O acto académico de celebración empezará ás 10:15 coa presentación ás autoridades locais e aos medios de comunicación da carta dos compromisos redactada durante a Conferencia de Bruxelas polos delegados das rexións dos 14 países europeos representados, entre os que participaron os alumnos noieses Paula Insua e Pablo Romeu como delegados galegos. Deste xeito, estes dous delegados na Conferencia xuvenil europea, cumprirán co compromiso que acadaron en Bruxelas de facer unha presentación pública da carta de compromisos compartidos que redactaron en Bruxelas entre os días 20 e 22 de maio, diante dos medios de comunicación e autoridades.

Para chegar á elaboración deste documento recibiron formación e de mantiveron coloquios con autoridades e expertos da Unión Europea. Tamén participaron en diversos obradoiros e actividades científicas e de comunicación relativas ao cambio climático. As conclusións destes debates internacionais reflectíronse, ademais de en esta carta que se presentará en Noia,  en diferentes produtos de comunicación, entre os que destacaron póster e vídeos.

A continuación da lectura e explicación da carta, e do seu compromiso cos acordos plasmados nela, procederase a un simposio científico relativo ás respostas científicas ao cambio climático que será impartido por dous profesores da Universidade de Vigo. Os dous participarán dende a súa adscrición científica e docente coa universidade que lidera o Campus do Mar, o consorcio galego – portugués recoñecido polo Ministerio de Educación como de excelencia internacional sobre a investigación oceánica. Deste xeito o Campus do Mar apoia co seu coñecemento á comunidade de alumnos científicos que aspira a implicarse como colaboradores deste consorcio científico en proxectos de investigación sobre o ámbito dar ría de Noia.

A primeira intervención do simposio científico correrá a cargo de Elsa Vázquez, catedrática de Zooloxía da Universidade de Vigo e responsable de captación de talento do Campus do Mar. O título da súa comunicación é Efectos do cambio climático sobre o marisqueo. Deste xeito presentará aos alumnos os efectos que está a ter o cambio climático sobre o marisqueo. Este problema supón un ámbito destacado dentro das súas liñas de investigación. Tamén foi un dos principais problemas abordados na conferencia local do proceso de participación no proxecto europeo, e está a ser un dos máis destacados no proxecto que os alumnos do IES Virxe do Mar o do IES Campo de San Alberto están a preparar para presentar na conferencia internacional de Lisboa.

A continuación intervirá Bernardo Parajó, director da Axencia Enerxética de Vigo e profesor da Escola Técnica Superior de Enxeñaría Industrial da Universidade Vigo. Nesta intervención exporase a relevancia do ámbito enerxético para aportar respostas á mitigación do cambio climático. Durante a exposición das respostas fará especial fincapé na relevancia que ten o ámbito oceánico neste tipo de respostas, para que os alumnos que están a ultimar o proxecto que presentarán na conferencia internacional sobre os océanos de Lisboa, poidan incorporar estes ámbitos de innovación científica e tecnolóxica.

Finalizada a intervención do profesor Parajó, iniciarase a fase de coloquio do simposio. Nela intervirán en primeiro lugar os alumnos. Unha vez rematada ás intervencións dos alumnos, procederase ás intervencións dos cidadáns que teñan asistido ao simposio, unha vez que o Museo do Mar catalizará a participación da sociedade en xeral neste coñecemento.

O acto finalizará coa coa presentación do proxecto que están a desenvolver os alumnos dos dous institutos para presentar na conferencia internacional de Lisboa, na que unha delegación de 12 alumnos dos dous institutos formará parte do conxunto de 320 alumnos de 24 países. O proxecto ten a vocación de ser un avance inicial do estudo da sostibilidade da ría que sirva de base para unha das liñas de traballo de Climántica no próximo curso, na se pretende formar unha comunidade científico – discente que investigue sobre o reto que se presentará en Lisboa.

O proxecto que se presentará no peche desta xornada de celebración do Día Mundial do Medio Ambiente está a desenvolverse en dous grupos de traballo, formados cada un deles por alumnos dos dous institutos. Os resultados das investigacións dos dous grupos de traballo, un centrado sobre o sistema natural e o outro sobre sistema antrópico, converxerán para atopar respostas científicas e educativas ao cambio climático na ría de Noia e Muros. Estas investigación implican ámbitos tan diversos como a orixe da ría, os funcionamentos das correntes na ría, a importancia das mareas, a descrición xeomorfóloxica do relevo litoral, o estudo dos seus ecosistemas, a rendibilidade e sostibilidade do uso dos recursos: métodos de marisqueo coas implicacións na lonxa de Testal, nas bateas, a pesca de baixura, os estaleiros, o turismo e os deportes náuticos.

Descargar Carta dos compromisos

Xa está publicado en Climántica TV o vídeo da primeira conferencia transfronteiriza celebrada en Monçao o 10 de marzo de 2015 na que se presentaron os cinco traballos finalistas de Galicia e os cinco das conferencias escolares das localidades portuguesas fronteirizas: 2 de Monçao e 3 de Valença. Desta conferencia saíron os dous delegados de Galicia e un de Portugal dos seis que envía a euro-rexión educativa á conferencia europea Imos a coidar do Planeta que se celebrará en Bruxelas do 20 ao 22 de maio.

Xa está publicado en Climántica TV o vídeo que resume as actividades en Galicia do intercambio Galicia-Canarias. Recolle imaxes das actividades deseñadas para este proxecto polos Museos científicos de A Coruña, polo Centro de Divulgación da Enerxía Sotavento e pola Fábrica de Ciencia Viva de Aveiro.

O vídeo finaliza resumindo o acto académico e a gala de peche de intercambio, no que se resumen a conferencia do Catedrático de Economía Aplicada da Universidade de A Coruña e ex - presidente da Xunta de Galicia, o Dr. Fernando González Laxe, as comunicacións escolares do Colexio Decroly e IES Virxe do Mar, e coas actuacións musicais do IES Poeta Añón de Outes, do IES Espiñeira de Boiro, do coro do Colexio Decroly de Tenerife, do coro do IES Virxe do Mar de Noia e do Conservatorio de Noia.

Xa está disponible en Climántica TV o vídeo do coloquio sobre a conferencia impartida polo Dr. Carracedo no Coliseo Noela de Noia o 25 de marzo e na que participaron os alumnos implicados no intercambio con Canarias durante a estancia en Galicia da Comunidade educativa de Canarias. A conferencia tratou sobre as relacións da xenómica e do ambiente nos trastornos da aprendizaxe e organizouna o Concello de Noia no marco da súa colaboración con Climántica Intercambio Galicia - Canarias dende o seu programa Noia Saudable.

Xa está disponible en Climántica TV o vídeo a conferencia impartida polo Dr. Carracedo no Coliseo Noela de Noia o 25 de marzo e na que participaron os alumnos implicados no intercambio con Canarias durante a estancia en Galicia da Comunidade educativa de Canarias. A conferencia tratou sobre as relacións da xenómica e do ambiente nos trastornos da aprendizaxe e organizouna o Concello de Noia no marco da súa colaboración con Climántica Intercambio Galicia - Canarias dende o seu programa Noia Saudable.

O proxecto Climántica e a Asociación Portuguesa de Educación Ambiental (ASPEA), conseguiron un avance moi significativo na colaboración que iniciaron no 2010, logrando neste caso que a data 10 de abril de 2015 forme parte da historia da Educación Ambiental de Galicia e de Portugal, por ser o día no que se celebrou en Monçao a primeira conferencia xuvenil transfronteiriza de Educación Ambiental. Por iso tentarán de mantela como unha data de referencia para desenvolver conferencias xuvenís transfronteirizas anuais que lle dean continuidade e amplifiquen os logros educativos acadados.


Esta primeira conferencia transfronteiriza forma parte do proceso que terá o seu evento principal no Comité das Rexións de Bruxelas coa conferencia europea “Imos a coidar do Planeta” que se celebrará entre o 19 e o 23 de maio, de acordo co programa. Con esta conferencia pecháronse as actividades previas á conferencia europea da eurorexión educativa Galicia – Norte de Portugal que se uniu a través do consorcio ASPEA – Climántica liderado pola ASPEA, tal e como se recolle no portal que esta asociación puxo en marcha para a organización deste evento. Asta actividades previas desenvolvéronse ao longo dos dous trimestres do curso 2014-2015. Durante o primeiro trimestre constituíse o consorcio e a rede de escolas transfronteirizas que foi aprobado por Monde Pluriel, organización que coordina a participación de todos os países europeos na conferencia xuvenil de Bruxelas.

No segundo trimestre puxéronse en marcha o desenvolvemento dos proxectos educativos, nos que os alumnos se centraron nas temáticas de investigación contextuais sobre a auga, a enerxía, os residuos e a agricultura ecolóxica, tendo en conta as relacións co cambio climático. Os proxectos de investigación analizaron problemas ambientais no contexto próximo ás escolas, identificaron as causas dos impactos, buscaron as súas consecuencias e propuxeron solucións, plasmando todo ese análise nun produto de comunicación escolar. Apoiándose neste produtos os alumnos defenderon os seus proxectos nas conferencias escolares, nas que se de seleccionaron os proxectos finalistas para presentar nas oito escolares. Nestas conferencias escolares seleccionáronse os proxectos finalistas para as conferencias do núcleo transfronteirizo (Valença, Monçao e Galicia) e do núcleo rexional portugués (Aveiro, Barreiro, Nelas, Tondela e Mengualdo).

A conferencia transfronteiriza celebrouse na localidade portuguesa de Monçao o 10 de abril de 2010, un núcleo no que se seleccionaron un delegado de Portugal e os dous de Galicia que formarán parte da delegación de seis representantes que a eurorexión enviará a Bruxelas. Nela participaron 150 alumnos, 50 de Galicia, 50 de Valença e 50 de Monçao e defendéronse os 10 proxectos finalistas seleccionados para presentar neste núcleo: 2 de Monçao, 3 de de Valença e 5 de Galicia. Esta conferencia transfronteiriza representou un fito histórico porque supuxo a primeira vez que estudantes de Galicia e de Portugal se unen para traballar conxuntamente en facer fronte ao deterioro do medio ambiente a ambos dous lados da fronteira.

A conferencia activouse con un simposio docente relativo a Enerxía e Cambio climático con participación de relatores dos dous países. Por Portugal participou no Panel I, titulado “O que é a Eficiência Energética? Energias Renováveis pelo Mundo” que defendeu o profesor Ricardo Azevedo. Este docente fixo referencia ao proxecto que dirixe e que está apoiando o concello de Monçao. Na súa intervención o profesor Azevedo destacou a importancia dos aspectos relativos ao aforro e eficiencia enerxética e a relevancia deste temas na Educación. Galicia participou co Panel II, titulado “Cambia o clima?” que defendeu o profesor Francisco Sóñora, director do proxecto Climántica. Nesta intervención fixo mención á preocupación que temos na actualidade pola intensidade do quentamento global. Situou este cambio no contexto dos cambios do clima coñecidos na historia da Terra. Explicou tamén os impactos do quentamento global e as posibles solucións dende a mitigación, adaptación, investigación e educación, fundamentando o papel do proxecto Climántica neste ámbito.

Na primeira quenda de presentación de proxectos escolares interviñeron os alumnos de Monçao, defendendo os dous proxectos seleccionados desta cidade “Estudo energético da escola” e “Casa eficiente”. Alexandre Fernandes, coordinador do primeiro proxecto, desenvolto a modo de auditoría escolar, foi o alumno portugués do núcleo deste conferencia seleccionado para formar parte de delegación que se desprazará a Bruxelas.


A segúnda quenda correspondeulle aos alumnos de Galicia. En Monçao presentaron os proxectos finalistas na conferencia escolar Paula Insua de 3º de ESO co tema “A contaminación da auga”, Pablo Romeu de 4º de ESO, “ O mellor marisco do mundo”, Pablo Roo de 3º de ESO “A contaminación da ría de Noia”, Laura Maquieira de 2º de ESO “Unha ría botada a perder” e María Arufe de 3º de ESO “A contaminación dos ríos”. Foron seleccionados para desprazarse a Bruxelas formando parte da delegación de seis alumnos da eurorexión Paula Insua e Pablo Romeu. Os outros tres delegados saíron da Conferencia rexional celebrada en Viseu e na que participaron as localidades de Aveiro, Barreiro, Nelas, Tondela e Mangualde

A última quenda de presentación de proxectos correo a cargo da Escola Secundaria de Valença que presentou os tres proxectos finalistas da súa conferencia escolar titulados “A Reciclagem no concelho de Valença”, “As lixeiras ilegais” e “O uso de pesticidas nas atividades agrícolas”.

Despois de rematar a presentación dos dez proxectos finalistas, procedeuse a unha comida campestre no parque das Caldas. Esa comida foi un momento de convivencia a apertura de lazos escolares. Para facilitar estes lazos, cada alumno levou comida para compartir con alumnos doutras escolas. Unha vez remata a comida no Parque das Caldas, os profesores da Escola profesional EPRAMI de Monçao conduciron aos alumnos camiñando ata a Escola para ensinarlle aos alumnos de Galicia e de Valença o casco histórico da cidade.

Unha intensa tarde de traballo na carta de compromisos no camiño a Bruxelas

De regreso a EPRAMI, cada escola dividiu aos seus 50 delegados en catro grupos A, B, C e D. Os grupos da mesma letra das tres escolas xuntáronse nunha aula, e traballaron conxuntamente en catro aulas buscando compromisos asumidos polas tres escolas.

Unha vez rematado os traballos nas aulas triescolares A, B, C e D, os alumnos desprazáronse de novo ao auditorio José Emilio Moreira, onde se desenvolveran as actividades da mañá. Alí puxeron en común as propostas de compromisos compartidos, elaborados nas catro aulas, para traballar conxuntamente as tres escolas nos próximo curso. Entre eses compromisos destacaron a participación conxunta na limpeza dos ríos Miño e Tambre, nunha reforestación das súas cuncas, campañas escolares para promover o aforro e a eficiencia enerxética, a recollida selectiva de residuos e agricultura ecolóxica. Nesas campañas os alumnos de cada centro asumiron o compromiso de sumar a outros centros da cidade e da bisbarra, para aumentar así o impacto das campañas.

A delegación de seis alumnos (4 portugueses e 2 galegos) traballarán conxuntamente en Bruxelas con alumnos de 17 países europeos. Entre os produtos do traballo colectivo no Comité das Rexións destaca a redacción dunha carta que recolla as responsabilidades compartidas por todos os países implicados, e que será presentada ás autoridades da Unión Europea, como se fixo coa carta elaborada en Brasilia no ano 2010 que presentou en Bruxelas unha alumna galega da delegación de Climántica.

A Conferencia na TV Alto Minho